Al is in Kaatsheuvel dan wel veel monumentaals verdwenen, toch zijn er vaak nog kleine elementen over die herinneren aan de rijke historie van ons kerkdorp. Kleine monumentale elementen waar je misschien dagelijks wel voorbij loopt of fietst en in al die jaren nog nooit hebt opgemerkt, maar wel een stukje van de Kaatsheuvelse historie vertellen. De komende weken zullen we in De Duinkoerier aandacht besteden aan deze kleine historische elementen. Vandaag is dat hang- en sluitwerk.
Het lijkt op een dagelijks gebruiksvoorwerp bij gebouwen, het hang- en sluitwerk, maar wie goed kijkt ziet dat er vroeger ware kunstwerken van werden gemaakt die we tot op de dag van vandaag gelukkig nog steeds kunnen bewonderen. Zo heeft hang- en sluitwerk een rijke historie. Er zijn al archeologische opgravingen van bijvoorbeeld scharnieren gevonden van meer dan 5.000 jaar oud. Deze werden aangetroffen in oude beschavingen in Azië, Afrika en Europa en waren gemaakt van brons. Metaal was erg duur in die tijd en erg arbeidsintensief. Oude keizers, die hun macht wilden tonen, gebruikten hun rijkdom voor de aankoop van metalen scharnieren. Later ontstonden er ook varianten in legeringen, zoals messing en staal. Ook in Nederland zijn bij oudheidkundige opgravingen scharnieren uit de Romeinse tijd gevonden, maar die dienden meer als onderdeel van een harnas.
Mooie staaltjes van ambachtelijke kunst
Metaalbewerking ontwikkelde zich in de Middeleeuwen steeds verder. Scharnieren werden betaalbaar voor de burgerij. Zo konden de lokale smeden hang- en sluitwerk leveren tegen betaalbare prijzen. Maar het was vooral de adellijke bovenklasse die bij hun paleizen en kastelen grote massief eiken deuren lieten maken, die noodzakelijk voorzien moesten worden van zwaar uitgevoerde scharnieren. Deze smeedijzeren scharnieren liepen dwars over de hele voorkant van de deur. De meeste van de scharnieren waren zowel decoratief als functioneel. Naast de adel werd ook door de geestelijkheid bij de bouw van hun kerken en kathedralen gebruik gemaakt van fraai hang- en sluitwerk. We zien dat terug als we gedetailleerd kijken naar het hang- en sluitwerk dat zich rondom de Sint Janskerk aan de Hoofdstraat in Kaatsheuvel bevindt. Het fraai vorm gegeven hang- en sluitwerk zijn mooie staaltjes van ambachtelijke kunst die door lokale smeden werden vervaardigd.
Ook de deurkruk en sloten kennen een rijke historie die teruggaat tot zo’n 5.000 jaar geleden. Zo werd in 2010 in Zwitserland door archeologen een deur uit de Steentijd opgegraven. Een houten deur mét een deurknop. Verder weten we dat de Romeinen al deurknoppen gebruikten en heel soms ook al samen met sloten met een sleutel. In de vroege Middeleeuwen sloot men de buitendeur af met een houten balk aan de binnenzijde. Pas vanaf het jaar 1.000 maakten smeden eenvoudige deurknoppen of een ring van metaal om de deur te openen. In de 16e eeuw deed de deurklink zijn intrede, die dankzij de Industriële Revolutie vanaf 1750 in massaproductie kon worden gemaakt en zo voor ’de gewone man’ ook binnen handbereik kwam. Ook daarvan zien we een aantal fraaie exemplaren in het straatbeeld van Kaatsheuvel en bij de St. Janskerk in de Hoofdstraat.
Hopelijk dat u voortaan op uw wandeling of fietstocht aandacht besteed aan de kleine historische elementen die het verhaal van ons kerkdorp Kaatsheuvel levendig houden. Ze zijn in ieder geval de moeite waard om te bewaren. Iets waar heemkundekring De Ketsheuvel zich voor inzet.
Word ook lid en meldt u aan via www.deketsheuvel.nl.
Kees Grootswagers, lid heemkundekring De Ketsheuvel