Al is in Kaatsheuvel dan wel veel monumentaals verdwenen, toch zijn er vaak nog kleine elementen over die herinneren aan de rijke historie van ons kerkdorp. Kleine monumentale elementen waar je misschien dagelijks wel voorbij loopt of fietst en in al die jaren nog nooit hebt opgemerkt, maar wel een stukje van de Kaatsheuvelse historie vertellen. De komende weken zullen we in De Duinkoerier aandacht besteden aan deze kleine historische elementen. Vandaag is dat het rijksmonumentenschildje.
Alle rijksmonumenten zijn vastgelegd in het rijksmonumentenregister dat door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed wordt beheerd. In totaal zijn er zo’n 63.000 gebouwde en archeologische rijksmonumenten in het register opgenomen, waarvan het merendeel woonhuizen zijn. Noord-Brabant telt in zijn totaliteit ruim 5.900 rijksmonumenten. Hiervan zijn er 24 in de gemeente Loon op Zand gelegen, waarvan 13 in het kerkdorp Kaatsheuvel, 3 in De Moer en de overige 8 in het kerkdorp Loon op Zand.
Wat betreft de provincies is Noord-Holland koploper met ruim 14.000 rijksmonumenten, waarvan meer dan de helft in Amsterdam is gelegen. Dus het is niet verwonderlijk dat die provincie de lijst aanvoert.
Hoewel het discutabel is een rangorde aan te brengen tussen monumenten deed de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg dat in 1990 toch met een top 100, waarvan er 8 in Noord-Brabant zijn gelegen, maar helaas geen enkele binnen onze gemeente. Dankzij de databank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kun je met enkele muisklikken nagaan welke rijksmonumenten er binnen de gemeentegrenzen en zelfs binnen je plaats zijn gelegen. Voor Kaatsheuvel zijn dat: molen De Eendragt aan de Zuidhollandsedijk 185, de kerk, pastorie en kerkhofkapel van de H.H. Martelaren van Gorcum aan de Erasstraat 8, de kerk, pastorie, een neogotisch grafmonument, een terracotta engelbewaarder en een calvarieberg met kruis en corpus bij de St. Janskerk aan de Hoofdstraat 34 en 36, het voormalige gemeentelijk slachthuis aan de Jan de Rooijstraat 38, molen De Couwenberg aan de Vaartstraat 104 en de voormalige Jozefkerk aan het Wilhelminaplein. Laatstgenoemde kerk werd door inzet van stichting STERK in 2011, ondanks een stop tot aanwijzing, vanwege zijn bijzondere setting in context tot het plein als een van de uitzonderingen in Nederland toch aangewezen als rijksmonument en daardoor van sloop behoed.
Maar wanneer is iets nu een rijksmonument? Onder een rijksmonument worden bouwwerken of objecten verstaan die om hun esthetische, wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde van nationaal belang worden geacht. Op grond daarvan krijgen ze van rijkswege bescherming op grond van de Erfgoedwet. Sinds 2012 kunnen overigens gebouwen die jonger zijn dan 50 jaar ook de status van rijksmonument krijgen. In de loop der jaren is er een wirwar aan allerlei etiketteringen van rijksmonumenten gekomen middels zogeheten monumentenschildjes. In 1954 introduceerde Unesco een internationaal blauwwit schildje voor monumenten. De achterliggende gedachte daarbij was dat een dergelijke ’zichtbaarheid’ bij rampen en oorlogen de betreffende gebouwen gespaard zouden blijven. Toch waren er gemeenten die eigen varianten op het schildje maakten. In 2014 introduceerden de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed samen met de ANWB een emaillen oranjewit monumentenschildje voor rijksmonumenten. Eigenaren voor rijksmonumenten kunnen die schildjes kopen voor zo’n € 50. Helaas treffen we de schildjes niet op de rijksmonumenten in Kaatsheuvel aan. Alleen de rijksmonumenten rondom de H.H. Martelaren van Gorcum aan de Erasstraat hebben een schildje, maar die hanteren nog steeds het oude blauwwitte schildje. Alhoewel die schildjes niet de originele zijn, doch een eigen gemaakte versie betreft, zijn ze er wel op aangebracht. Hopelijk dat de gemeente een stimulans wil geven om onze rijksmonumentale gebouwen van een oranjewit schildje te voorzien. De toeristen die een bezoek brengen aan onze gemeente kunnen dan in ieder geval ons rijksmonumentaal erfgoed herkennen.
Hopelijk dat u voortaan op uw wandeling of fietstocht aandacht besteed aan de kleine historische elementen die het verhaal van ons kerkdorp Kaatsheuvel levendig houden. Ze zijn in ieder geval de moeite waard om te bewaren. Iets waar heemkundekring De Ketsheuvel zich voor inzet. Word ook lid en meldt u aan via www.deketsheuvel.nl.
Kees Grootswagers, lid heemkundekring De Ketsheuvel